زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

بهشت (فقه)





بهشت، به جایگاه نیكان و مؤمنان در آخرت گفته می شود، که از آن به مناسبت، در باب هاى طهارت، صلاة و حج سخن رفته است.


۱ - معنای لغوی



واژه قرآنی آن «جنة» و جمع آن «جنات» است و جنّة به هر باغ و بستانی گویند که دارای درختان انبوه باشد و زمین را بپوشاند. نامگذاری بهشت به جنة؛ یا به جهت تشبیه به باغ‌های دنیاست و یا به خاطر پوشیده بودن نعمت‌هایش از ساکنین دنیاست چون در بهشت از خیر و سعادت چیزهایی هست که بر قلب هیچ بشری خطور نمی‌کند:
«فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ؛ هیچ کس نمی‌داند چه پاداش‌های مهمی که مایه روشنی چشم‌هاست برای آنها نهفته شده.»
[۴] معادیخواه، عبدالمجید؛ فروغ بی‌پایان، فهرست تفصیلی مفاهیم قرآن کریم، تهران، نشر ذره، ۱۳۷۸، ص۱۶۴.


۲ - ویژگی‌های بهشت




۲.۱ - خرمی و شادابی


«إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ؛ به یقین پرهیزگاران در باغ‌های (سرسبز بهشت) و در کنار چشمه‌ها هستند.»
«...جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ؛ باغ‌هایی(از بهشت) که نهرها از زیر (درختانش) جاری است.»

۲.۲ - تنوع و فراوانی


«لَهُم مَّا یَشَاؤُونَ فِیهَا وَ لَدَیْنَا مَزِیدٌ؛ هر چه بخواهند در آن‌جا برای آن‌ها هست و نزد ما نعمت‌های بیشتری است (که به فکر هیچ کس نمی‌رسد).»

۲.۳ - جاودانگی


«إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِیمِ خَالِدِینَ فِیهَا وَ عْدَ اللَّهِ حَقًّا...؛ کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند، باغ‌های پر نعمت بهشت از آن آن‌هاست، جاودانه در آن خواهند ماند این وعده حتمی الهی است...»

۲.۴ - امنیت و آرامش


«...وَهُمْ فِی الْغُرُفَاتِ آمِنُونَ؛ آن‌ها در غرفه‌های بهشتی در (نهایت) آرامش خواهند بود.»
«لاَ یَمَسُّهُمْ فِیهَا نَصَبٌ وَمَا هُم مِّنْهَا بِمُخْرَجِینَ؛ هیچ خستگی در آن‌جا به آن‌ها نمی‌رسد و هیچ‌گاه از آن اخراج نمی‌گردند.»

۳ - ملاک‌ و معیارهای بهشتی شدن




۳.۱ - تقوا و پرهیزگاری


«جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ لَهُمْ فِیهَا مَا یَشَآؤُونَ کَذَلِکَ یَجْزِی اللّهُ الْمُتَّقِینَ؛ باغهایی از بهشت جاویدان که وارد آن می‌شوند... خداوند پرهیزگاران را چنین پاداش می‌دهد.»

۳.۲ - ایمان و عمل صالح


«وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحَات أُوْلَـئِکَ أصحَابُ الجَنّةِ هُم فیها خَالِدُون؛ و آنها که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، آنان اهل بهشت‌اند و همیشه در آن خواهند بود.»

۳.۳ - جهاد و پایمردی


«لَـکِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مَعَهُ جَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ... أَعَدَّ اللّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ «ولی پیامبر و کسانی که با او ایمان آوردند، با اموال و جانهایشان جهاد کردند... خداوند برای آنها باغ‌هایی از بهشت فراهم ساخته که نهرها از زیر درختانش جاری است...»

۳.۴ - شهادت


«إِنَّ اللّهَ اشْتَرَی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ؛ خداوند از مؤمنان، جان‌ها و اموال‌شان را خریداری کرده، که (در برابرش) بهشت برای آنان باشد. (به این گونه که در راه خدا پیکار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند...)»
ناگفته نماند ملاک و معیارهای بهشتی شدن موارد زیادی دارد که ذکر همه آن‌ها در این مختصر نمی‌گنجد.
[۱۵] معادیخواه، عبدالمجید؛ فروغ بی‌پایان، فهرست تفصیلی مفاهیم قرآن کریم، تهران، نشر ذره، ۱۳۷۸، ص۱۶۵.


۴ - زمینه‌های محرومیت از بهشت




۴.۱ - شرک و کفر


«إِنَّهُ مَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللّهُ عَلَیهِ الْجَنَّةَ...؛ هر کس شریکی برای خدا قرار دهد خداوند بهشت را بر او حرام کرده است...»
«وَ نَادَی أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِیضُواْ عَلَیْنَا مِنَ الْمَاء أَوْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَی الْکَافِرِینَ؛ و دوزخیان، بهشتیان را صدا می‌زنند که (محبت کنید!) و مقداری آب، یا از آن‌چه خدا به شما روزی داده، به ما ببخشید، آن‌ها (در پاسخ) می‌گویند: خداوند این‌ها را بر کافران حرام کرده است!»

۴.۲ - حق ستیزی و استبکار ورزی


«إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَ اسْتَکْبَرُواْ عَنْهَا لاَ تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاء وَ لاَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّی یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیَاطِ وَ کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُجْرِمِینَ؛ کسانی که آیات ما را تکذیب کردند و در برابر آن تکبر ورزیدند، (هرگز) درهای آسمان به رویشان گشوده نمی‌شود؛ و (هیچ‌گاه) داخل بهشت نخواهند شد مگر اینکه شتر از سوراخ سوزن بگذرد! این گونه، گنهکاران را جزا می‌دهیم.»
[۱۹] سبحانی، جعفر؛ منشور جاوید، قم، موسسه امام صادق (ع)، ۱۳۸۳ش، چاپ اول، ج۱۴، ص۲۰۴-۲۰۶.


۵ - پاداش‌های معنوی بهشت



بهشت علاوه بر پاداش‌ها و نعمت‌های مادی از نعمت‌های معنوی نیز برخوردار است که برترین پاداش و جوایز بهشت به شمار می‌رود.
[۲۰] پرسمان قرآنی معاد، سید علی هاشمی، قم، موسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵، چاپ سوم،ص۲۱۵.
که به عنوان نمونه مواردی ذکر می‌شود:

۵.۱ - قرب الهی


حضور در پیشگاه الهی و وصل به فیض دائمی و پایان ناپذیر یکی از مواهب معنوی بهشت برین به حساب می‌آید قرآن کریم می‌فرماید:
«إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیکٍ مُّقْتَدِرٍ؛ یقیناً پرهیزگاران در باغ‌ها و نهرهای بهشتی جای دارند، در جایگاه صدق نزد خداوند مالک مقتدر
آن‌چه از کلمه «عند» استفاده می‌شود نهایت قرب و نزدیکی معنوی به خدای بهشت‌آفرین است که افراد پرهیزگار از چنین موهبت ویژه‌ای بهره‌مند خواهند شد.

۵.۲ - رضوان


قرآن، مسأله رضوان الهی را بالاتر از همه پاداش‌ها دانسته، آن‌جا که می‌فرماید:
«...وَ مَسَاکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ أَکْبَرُ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ؛ ...و مسکن‌های پاکیزه‌ای در بهشت‌های جاودان (نصیب آنها ساخته) و رضای خدا، (از همه این‌ها) برتر است و پیروزی بزرگ، همین است.»

۵.۳ - سلامتی


سلامتی از هر گونه مرض و بیماری جسمی و روانی؛
«ادْخُلُوهَا بِسَلاَمٍ آمِنِینَ»

۵.۴ - پاکی دل از صفات زشت اخلاقی


«وَ نَزَعْنَا مَا فِی صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍّ...؛ و آن‌چه در دل‌ها از کینه و حسد دارند، بر می‌کنیم (تا در صفا و صمیمیت باهم زندگی کنند)...»

۵.۵ - لباسهای زیبا و انس با دوستان و رفیقان


«یَلْبَسُونَ مِن سُندُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ مُّتَقَابِلِینَ؛ در میان باغ‌ها و چشمه‌ها؛ آن‌ها لباس‌هایی از حریر نازک و ضخیم می‌پوشند و در مقابل یکدیگر می‌نشینند.»
واژه «متقابلین» یعنی روبروی همند تا با هم انس داشته باشند چون نزد اهل بهشت هیچ ناملایمتی نیست.به خاطر این‌که فرموده: «در مقابل امین قرار دارند.»

۶ - سرّ جاودانگی بهشتیان در بهشت



امام صادق (علیه السلام) فرموده است:
«انما خلد اهل النار لأن نیاتهم کانت فی الدنیا ان لو خلدوا فیها ان یعصوا الله ابداً و انما خلد اهل الجنة فی الجنة لان نیاتهم کانت فی الدنیا لو بقوا فیها ان یطیعوا الله ابداً فالنبیات خلد هولاء وهولاء.؛ خلود و جاودانگی اهل آتش به خاطر آن است که نیت‌شان این بود که اگر در دنیا جاوید باشند خدای متعال را الی الابد معصیت کنند و جاودانگی اهل بهشت به خاطر آن است که نیات‌شان در صورت جاوید بودن دنیا بر اطاعت ابدی خداوند بود. پس به سبب نیت‌ها هر کدام جاودانگی در بهشت و جهنم را به دست آوردند.»

۷ - احکام بهشت




۷.۱ - حکم اقرار و انکار بهشت


اقرار به حقانیت بهشت، واجب و انکار آن موجب کفر است. این اقرار از امورى است که به میّت ،تلقین مى‌شود.

۷.۲ - حکم گریه از شوق بهشت


گریه کردن در حال نماز از شوق بهشت موجب بطلان نماز نمى‌شود؛ بلكه از این جهت که بهشت، جایگاه رضوان الهى و محبوب او است، فضیلت دارد.
[۳۲] الروضة البهیة، ج۲، ص۵۶۵.


۷.۳ - حکم عبادت به قصد بهشت


در اینكه انجام دادن عمل عبادى به قصد دخول در بهشت- به‌گونه‌اى که مقصود از عبادت، بهشت باشد نه امتثال امر خداوند از این جهت که امر او است- در تحقّق و صحّت عبادت کفایت مى‌كند یا نه، اختلاف است. قول به عدم صحّت به مشهور نسبت داده شده است.
تذکر: البتّه اگر داعى بر عبادت، امر خداوند باشد، لیكن بنده آن را وسیله‌اى براى تحصیل ثواب و دخول در بهشت قرار دهد، عبادتش صحیح خواهد بود.
[۳۴] العروة الوثقى، ج۱، ص۲۳۷.


۷.۴ - استحباب درخواست بهشت


درخواست بهشت بویژه در حالات زیر مستحب است:
۱) در حال تعقیب نماز
[۳۵] . الدروس الشرعیة، ج۱، ص۱۸۴.

۲)هنگام تلاوت آیه‌ای از قرآن که متضمّن وصف بهشت و نعمت هاى ‌ بهشتى است
[۳۶] كلمة التقوى،ج۱، ص۴۲۵.

۳)هنگام ورود به حمام
[۳۷] الدروس الشرعیة، ج۱، ص۱۲۸-۱۲۹.

۴) هفتاد بار هنگام وقوف در عرفات
[۳۸] مناسك حج (امام خمینى)، ص۱۹۴.


۸ - مقالات مرتبط



جنت قرآنی
جنّت روایی
جنّت کلامی
جنّت فلسفی
جنت عرفانی
جنت آدم

۹ - پانویس


 
۱. مفردات راغب، ص۹۸.    
۲. تفسیر المیزان، ج۱، ص۱۷۷.    
۳. سجده/سوره۳۲، آیه۱۷.    
۴. معادیخواه، عبدالمجید؛ فروغ بی‌پایان، فهرست تفصیلی مفاهیم قرآن کریم، تهران، نشر ذره، ۱۳۷۸، ص۱۶۴.
۵. حجر/سوره۱۵، آیه۴۵.    
۶. فتح/سوره۴۸، آیه۱۷.    
۷. ق/سوره۵۰، آیه۳۵.    
۸. لقمان/سوره۳۱، آیه۸-۹.    
۹. سبا/سوره۳۴، آیه۳۷.    
۱۰. حجر/سوره۱۵، آیه۴۸.    
۱۱. نحل/سوره۱۶، آیه۳۱.    
۱۲. بقره/سوره۲، آیه۸۲.    
۱۳. توبه/سوره۹، آیه۸۸-۸۹.    
۱۴. توبه/سوره۹، آیه۱۱۱.    
۱۵. معادیخواه، عبدالمجید؛ فروغ بی‌پایان، فهرست تفصیلی مفاهیم قرآن کریم، تهران، نشر ذره، ۱۳۷۸، ص۱۶۵.
۱۶. مائده/سوره۵، آیه۷۲.    
۱۷. اعراف/سوره۷، آیه۵۰.    
۱۸. اعراف/سوره۷، آیه۴۰.    
۱۹. سبحانی، جعفر؛ منشور جاوید، قم، موسسه امام صادق (ع)، ۱۳۸۳ش، چاپ اول، ج۱۴، ص۲۰۴-۲۰۶.
۲۰. پرسمان قرآنی معاد، سید علی هاشمی، قم، موسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵، چاپ سوم،ص۲۱۵.
۲۱. قمر/سوره۵۴، آیه۵۴-۵۵.    
۲۲. تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۸۰.    
۲۳. توبه/سوره۹، آیه۷۲.    
۲۴. حجر/سوره۱۵، آیه۴۶.    
۲۵. اعراف/سوره۷، آیه۴۳.    
۲۶. دخان/سوره۵۱، آیه۵۳.    
۲۷. تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۴۹.    
۲۸. دخان/سوره۵۱، آیه۵۱.    
۲۹. اصول کافی، ج۲، ص۸۵.    
۳۰. تفسیر نورالثقلین، ج۱، ص۴۴.    
۳۱. تحریر الوسیلة، ج ۱، ص۹۲.    
۳۲. الروضة البهیة، ج۲، ص۵۶۵.
۳۳. جواهر الکلام، ج۲، ص۸۷.    
۳۴. العروة الوثقى، ج۱، ص۲۳۷.
۳۵. . الدروس الشرعیة، ج۱، ص۱۸۴.
۳۶. كلمة التقوى،ج۱، ص۴۲۵.
۳۷. الدروس الشرعیة، ج۱، ص۱۲۸-۱۲۹.
۳۸. مناسك حج (امام خمینى)، ص۱۹۴.


۱۰ - منبع


فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج‌۲، ص۱۴۴و۱۵۴‌.
سایت پژوهه    


رده‌های این صفحه : بهشت | کلام | معاد شناسی | مقالات پژوهه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.