بهشت (فقه)بهشت، به جایگاه نیكان و مؤمنان در آخرت گفته می شود، که از آن به مناسبت، در باب هاى طهارت، صلاة و حج سخن رفته است. فهرست مندرجات۲ - ویژگی‌های بهشت ۲.۱ - خرمی و شادابی ۲.۲ - تنوع و فراوانی ۲.۳ - جاودانگی ۲.۴ - امنیت و آرامش ۳ - ملاک و معیارهای بهشتی شدن ۳.۱ - تقوا و پرهیزگاری ۳.۲ - ایمان و عمل صالح ۳.۳ - جهاد و پایمردی ۳.۴ - شهادت ۴ - زمینه‌های محرومیت از بهشت ۴.۱ - شرک و کفر ۴.۲ - حق ستیزی و استبکار ورزی ۵ - پاداش‌های معنوی بهشت ۵.۱ - قرب الهی ۵.۲ - رضوان ۵.۳ - سلامتی ۵.۴ - پاکی دل از صفات زشت اخلاقی ۵.۵ - لباسهای زیبا و انس با دوستان و رفیقان ۶ - سرّ جاودانگی بهشتیان در بهشت ۷ - احکام بهشت ۷.۱ - حکم اقرار و انکار بهشت ۷.۲ - حکم گریه از شوق بهشت ۷.۳ - حکم عبادت به قصد بهشت ۷.۴ - استحباب درخواست بهشت ۸ - مقالات مرتبط ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - معنای لغویواژه قرآنی آن «جنة» و جمع آن «جنات» است و جنّة به هر باغ و بستانی گویند که دارای درختان انبوه باشد و زمین را بپوشاند. نامگذاری بهشت به جنة؛ یا به جهت تشبیه به باغ‌های دنیاست و یا به خاطر پوشیده بودن نعمت‌هایش از ساکنین دنیاست چون در بهشت از خیر و سعادت چیزهایی هست که بر قلب هیچ بشری خطور نمی‌کند: «فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ؛ هیچ کس نمی‌داند چه پاداش‌های مهمی که مایه روشنی چشم‌هاست برای آنها نهفته شده.» [۴]
معادیخواه، عبدالمجید؛ فروغ بی‌پایان، فهرست تفصیلی مفاهیم قرآن کریم، تهران، نشر ذره، ۱۳۷۸، ص۱۶۴.
۲ - ویژگی‌های بهشت۲.۱ - خرمی و شادابی«إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ؛ به یقین پرهیزگاران در باغ‌های (سرسبز بهشت) و در کنار چشمه‌ها هستند.» «...جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ؛ باغهایی(از بهشت) که نهرها از زیر (درختانش) جاری است.» ۲.۲ - تنوع و فراوانی«لَهُم مَّا یَشَاؤُونَ فِیهَا وَ لَدَیْنَا مَزِیدٌ؛ هر چه بخواهند در آن‌جا برای آنها هست و نزد ما نعمت‌های بیشتری است (که به فکر هیچ کس نمی‌رسد).» ۲.۳ - جاودانگی«إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِیمِ خَالِدِینَ فِیهَا وَ عْدَ اللَّهِ حَقًّا...؛ کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند، باغ‌های پر نعمت بهشت از آن آن‌هاست، جاودانه در آن خواهند ماند این وعده حتمی الهی است...» ۲.۴ - امنیت و آرامش«...وَهُمْ فِی الْغُرُفَاتِ آمِنُونَ؛ آنها در غرفه‌های بهشتی در (نهایت) آرامش خواهند بود.» «لاَ یَمَسُّهُمْ فِیهَا نَصَبٌ وَمَا هُم مِّنْهَا بِمُخْرَجِینَ؛ هیچ خستگی در آن‌جا به آنها نمی‌رسد و هیچ‌گاه از آن اخراج نمی‌گردند.» ۳ - ملاک و معیارهای بهشتی شدن۳.۱ - تقوا و پرهیزگاری«جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ لَهُمْ فِیهَا مَا یَشَآؤُونَ کَذَلِکَ یَجْزِی اللّهُ الْمُتَّقِینَ؛ باغهایی از بهشت جاویدان که وارد آن می‌شوند... خداوند پرهیزگاران را چنین پاداش می‌دهد.» ۳.۲ - ایمان و عمل صالح«وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحَات أُوْلَـئِکَ أصحَابُ الجَنّةِ هُم فیها خَالِدُون؛ و آنها که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، آنان اهل بهشت‌اند و همیشه در آن خواهند بود.» ۳.۳ - جهاد و پایمردی«لَـکِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مَعَهُ جَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ... أَعَدَّ اللّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ «ولی پیامبر و کسانی که با او ایمان آوردند، با اموال و جانهایشان جهاد کردند... خداوند برای آنها باغهایی از بهشت فراهم ساخته که نهرها از زیر درختانش جاری است...» ۳.۴ - شهادت«إِنَّ اللّهَ اشْتَرَی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ؛ خداوند از مؤمنان، جان‌ها و اموال‌شان را خریداری کرده، که (در برابرش) بهشت برای آنان باشد. (به این گونه که در راه خدا پیکار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند...)» ناگفته نماند ملاک و معیارهای بهشتی شدن موارد زیادی دارد که ذکر همه آنها در این مختصر نمی‌گنجد. [۱۵]
معادیخواه، عبدالمجید؛ فروغ بی‌پایان، فهرست تفصیلی مفاهیم قرآن کریم، تهران، نشر ذره، ۱۳۷۸، ص۱۶۵.
۴ - زمینه‌های محرومیت از بهشت۴.۱ - شرک و کفر«إِنَّهُ مَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللّهُ عَلَیهِ الْجَنَّةَ...؛ هر کس شریکی برای خدا قرار دهد خداوند بهشت را بر او حرام کرده است...» «وَ نَادَی أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِیضُواْ عَلَیْنَا مِنَ الْمَاء أَوْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَی الْکَافِرِینَ؛ و دوزخیان، بهشتیان را صدا می‌زنند که (محبت کنید!) و مقداری آب، یا از آن‌چه خدا به شما روزی داده، به ما ببخشید، آنها (در پاسخ) می‌گویند: خداوند این‌ها را بر کافران حرام کرده است!» ۴.۲ - حق ستیزی و استبکار ورزی«إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَ اسْتَکْبَرُواْ عَنْهَا لاَ تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاء وَ لاَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّی یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیَاطِ وَ کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُجْرِمِینَ؛ کسانی که آیات ما را تکذیب کردند و در برابر آن تکبر ورزیدند، (هرگز) درهای آسمان به رویشان گشوده نمی‌شود؛ و (هیچ‌گاه) داخل بهشت نخواهند شد مگر اینکه شتر از سوراخ سوزن بگذرد! این گونه، گنهکاران را جزا می‌دهیم.» [۱۹]
سبحانی، جعفر؛ منشور جاوید، قم، موسسه امام صادق (ع)، ۱۳۸۳ش، چاپ اول، ج۱۴، ص۲۰۴-۲۰۶.
۵ - پاداش‌های معنوی بهشتبهشت علاوه بر پاداش‌ها و نعمت‌های مادی از نعمت‌های معنوی نیز برخوردار است که برترین پاداش و جوایز بهشت به شمار می‌رود. [۲۰]
پرسمان قرآنی معاد، سید علی هاشمی، قم، موسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵، چاپ سوم،ص۲۱۵.
که به عنوان نمونه مواردی ذکر می‌شود:۵.۱ - قرب الهیحضور در پیشگاه الهی و وصل به فیض دائمی و پایان ناپذیر یکی از مواهب معنوی بهشت برین به حساب می‌آید قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیکٍ مُّقْتَدِرٍ؛ یقیناً پرهیزگاران در باغ‌ها و نهرهای بهشتی جای دارند، در جایگاه صدق نزد خداوند مالک مقتدر.» آن‌چه از کلمه «عند» استفاده می‌شود نهایت قرب و نزدیکی معنوی به خدای بهشت‌آفرین است که افراد پرهیزگار از چنین موهبت ویژه‌ای بهره‌مند خواهند شد. ۵.۲ - رضوانقرآن، مسأله رضوان الهی را بالاتر از همه پاداش‌ها دانسته، آن‌جا که می‌فرماید: «...وَ مَسَاکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ أَکْبَرُ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ؛ ...و مسکن‌های پاکیزه‌ای در بهشت‌های جاودان (نصیب آنها ساخته) و رضای خدا، (از همه این‌ها) برتر است و پیروزی بزرگ، همین است.» ۵.۳ - سلامتیسلامتی از هر گونه مرض و بیماری جسمی و روانی؛ «ادْخُلُوهَا بِسَلاَمٍ آمِنِینَ» ۵.۴ - پاکی دل از صفات زشت اخلاقی«وَ نَزَعْنَا مَا فِی صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍّ...؛ و آن‌چه در دل‌ها از کینه و حسد دارند، بر می‌کنیم (تا در صفا و صمیمیت باهم زندگی کنند)...» ۵.۵ - لباسهای زیبا و انس با دوستان و رفیقان«یَلْبَسُونَ مِن سُندُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ مُّتَقَابِلِینَ؛ در میان باغ‌ها و چشمه‌ها؛ آنها لباس‌هایی از حریر نازک و ضخیم می‌پوشند و در مقابل یکدیگر می‌نشینند.» واژه «متقابلین» یعنی روبروی همند تا با هم انس داشته باشند چون نزد اهل بهشت هیچ ناملایمتی نیست.به خاطر اینکه فرموده: «در مقابل امین قرار دارند.» ۶ - سرّ جاودانگی بهشتیان در بهشتامام صادق (علیه السلام) فرموده است: «انما خلد اهل النار لأن نیاتهم کانت فی الدنیا ان لو خلدوا فیها ان یعصوا الله ابداً و انما خلد اهل الجنة فی الجنة لان نیاتهم کانت فی الدنیا لو بقوا فیها ان یطیعوا الله ابداً فالنبیات خلد هولاء وهولاء.؛ خلود و جاودانگی اهل آتش به خاطر آن است که نیت‌شان این بود که اگر در دنیا جاوید باشند خدای متعال را الی الابد معصیت کنند و جاودانگی اهل بهشت به خاطر آن است که نیات‌شان در صورت جاوید بودن دنیا بر اطاعت ابدی خداوند بود. پس به سبب نیت‌ها هر کدام جاودانگی در بهشت و جهنم را به دست آوردند.» ۷ - احکام بهشت۷.۱ - حکم اقرار و انکار بهشتاقرار به حقانیت بهشت، واجب و انکار آن موجب کفر است. این اقرار از امورى است که به میّت ،تلقین مى‌شود. ۷.۲ - حکم گریه از شوق بهشتگریه کردن در حال نماز از شوق بهشت موجب بطلان نماز نمى‌شود؛ بلكه از این جهت که بهشت، جایگاه رضوان الهى و محبوب او است، فضیلت دارد. [۳۲]
الروضة البهیة، ج۲، ص۵۶۵.
۷.۳ - حکم عبادت به قصد بهشتدر اینكه انجام دادن عمل عبادى به قصد دخول در بهشت- به‌گونه‌اى که مقصود از عبادت، بهشت باشد نه امتثال امر خداوند از این جهت که امر او است- در تحقّق و صحّت عبادت کفایت مى‌كند یا نه، اختلاف است. قول به عدم صحّت به مشهور نسبت داده شده است. تذکر: البتّه اگر داعى بر عبادت، امر خداوند باشد، لیكن بنده آن را وسیله‌اى براى تحصیل ثواب و دخول در بهشت قرار دهد، عبادتش صحیح خواهد بود. [۳۴]
العروة الوثقى، ج۱، ص۲۳۷.
۷.۴ - استحباب درخواست بهشتدرخواست بهشت بویژه در حالات زیر مستحب است: ۱) در حال تعقیب نماز [۳۵]
. الدروس الشرعیة، ج۱، ص۱۸۴.
۲)هنگام تلاوت آیه‌ای از قرآن که متضمّن وصف بهشت و نعمت هاى بهشتى است [۳۶]
كلمة التقوى،ج۱، ص۴۲۵.
۳)هنگام ورود به حمام [۳۷]
الدروس الشرعیة، ج۱، ص۱۲۸-۱۲۹.
۴) هفتاد بار هنگام وقوف در عرفات [۳۸]
مناسك حج (امام خمینى)، ص۱۹۴.
۸ - مقالات مرتبط• جنت قرآنی • جنّت روایی • جنّت کلامی • جنّت فلسفی • جنت عرفانی • جنت آدم ۹ - پانویس
۱۰ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۲، ص۱۴۴و۱۵۴. سایت پژوهه |